تاریخ گذشته ایی نامفهوم برای انسان امروزی که نمی داند در گذشته چه اتفاقات مهمی افتاده است.بخشی از تاریخ در مورد خط ها و سنگ نوشته هایی است که از نیاکان به ما رسیده است یا در حفاری های تاریخی پیدا شده است.با وجود این که خیلی از زبان ها کشف شده اند ولی هنوز بسیار در مورد گذشته سوال هایی دارند.. برای نمونه کتیبه‌های گنجنامه همدان در سال ۱۲۲۰ خورشیدی مورد بررسی، مطالعه و نگاره‌برداری قرار گرفت. پس از آن محققان با استفاده از این کتیبه‌ها موفقیت بزرگی در رمزگشایی از خط میخی پارسی باستان بدست آوردند. به این ترتیب گویی سنگ نوشته‌های گنجنامه همدان کلیدی را به محققان داد تا به وسیله آن کتیبه داریوش بزرگ در بیستون را بخوانند.

امروزه همچنان تعدادی از زبان های باستانی وجود دارد که در انتظار رمزگشایی کامل هستند ما در اینجا به ۵ مورد از آنها می‌پردازیم.

خط مرویتی (Meroitic)

کلود ریلی، مدیر عملیات باستان شناسی فرانسه در سدینگا در مقاله‌ای که در سال 2016 در دائره المعارف مصرشناسی UCLA چاپ شد بیان کرد: از سال 300 پیش از میلاد تا سال 350 میلادی پادشاهی "کوش" در شهر مروه در سودان مستقر بود و از زبانی به نام "مرویتی" استفاده می‌شد.

ریلی نوشت: "مرویتی به دو صورت خط شکسته (cursive) و هیروگلیف نوشته شده است که هر دو از خط های مصری گرفته شده اند. متن‌ها در سال 1907-1911 توسط اف. لی. گریفیت رمزگشایی شدند، اما اطلاعات درباره خود زبان هنوز ناقص است و بدون درک زبان، محققان در ترجمه دقیق متون مشکل دارند."

ریلی همچنین می‌گوید اخیراً وابستگی هایی از زبان مروتیک مشخص شده است به این ترتیب که این زبان متعلق به شاخه شمال شرقی سودانی از زبان‌های نیلی ‌صحرایی (Nilo-Saharan) است که گروهی از زبان‌های وابسته به هم هستند. پیش بینی می‌شود با این کشف پیشرفت‌های بیشتری در درک متون مرویتی با تحقیقات زبانی تطبیقی بدست آید.

زبان دره سند (Indus Valley)

تمدن دره سند (که گاهی تمدن هاراپان نیز نامیده می‌شود) در حدود 4000 سال پیش، از بستر رود سند برخاست و در پاکستان و هند امروزه شکوفا شد و بازمانده‌هایی از این تمدن در افغانستان، ترکمنستان و ایران نیز حفاری و کاوش شده‌ است. این تمدن در طی دوره تغییرات آب و هوایی باستان رو به زوال نهاد. ساکنان بین‌النهرین با آنها رابطه تجاری فعال داشته‌اند و در برخی از متون بین‌النهرین نیز از آنها با عنوان ملوهایی (Meluhhans) یاد شده است.

سیستم نوشتاری که توسط مردم تمدن دره سند استفاده شده رمزگشایی نشده اما دانشمندان متوجه شده اند که آنها در نوشتار از یک سری نشانه‌ها استفاده می‌کرده اند. محققان امیدوارند که روزی متنی پیدا شود که هم به زبان دره سند نوشته شده باشد و هم به زبان بین النهرین که از قبل شناخته شده است. اگر چنین متنی وجود داشته باشد، می‌توان آن را در عراق امروزی یافت، جایی که تجارت میان بین‌النهرین و تمدن دره سند رخ می‌داده است.

خط A (Linear A)

خط A یکی دیگر سیستم‌های نوشتاری رمزگشایی نشده است که توسط مینویایی‌های (Minoan) باستان استفاده می‌شده است. آنها در حدود 2500 تا 1450 سال پیش از میلاد در کرت می‌زیسته‌اند. این خط برای اولین بار توسط آرتور ایوانز باستان شناس مورد توجه قرار گرفت که یک قرن پیش در شهر مینوی کنوسوس حفاری هایی‌انجام داده بود.

فوران تره (Thera) که در حدود 3500 سال پیش اتفاق افتاد موجب پایان یافتن تمدن مینویایی بوده است. گروه جدیدی که دانشمندان آنها را مایکنی‌ها می‌نامند در کرت به قدرت رسیدند و از سیستم نوشتاری خود استفاده کردند که این خط رمزگشایی شده است و محققان آن را Linear B می‌نامند.

خط نیا ایلامی (Proto-Elamite)

نیا ایلامی یا آغاز ایلامی یا شوش 3 دوره‌ای از تاریخ ایلامی بین سال‌های ۳۲۰۰ تا ۲۷۰۰ پیش از میلاد می‌باشد و قدیمی‌ترین خط ایلامی که نیاایلامی نام‌گرفته، اولین بار ۳۱۰۰ پیش از میلاد در شهر شوش، در جنوب غرب ایران بکار گرفته شده است، یعنی در پایتخت ایلامیان. گویا خط نیا ایلامی از خط میخی سومری یا خط باستانی سومری گسترش ‌یافته باشد.

خط نیا ایلامی دارای ۱۰۰۰ نشانه است و به‌نظر می‌رسد که باید بخشی از آن واژه‌نگار(Logogram) باشد. این خط نیز هنوز رمزگشایی نشده و زبانی را که نمایش می‌دهد هنوز ناشناخته است.

متاسفانه بسیاری از متن های برجای مانده در حال حاضر در در خانه خود در ایران نیستند و در موزه لوور هستند. در سال 2013 توافق نامه‌ای بین موزه لوور و کتابخانه دیجیتالی CDLI برای دیجیتالی کردن تمام متون نیا ایلامی موزه منعقد شد.

خط قبرسی- مینویایی (Cypro-Minoan)

این سیستم نوشتاری به طور گسترده‌ای در اواخر قرن ۱۶ و اوایل قرن 11 پیش از میلاد در قبرس مورد استفاده قرار می‌گرفت. نیکول هیرشفلد، استاد مطالعات کلاسیک در دانشگاه ترینیتی در سن آنتونیو، در مقاله‌ای که در "کتاب آکسفورد دوره مفرغ دریای اژه" (انتشارات دانشگاه آکسفورد، 2010) منتشر شده است گفته فقط حدود 200 متن مربوط به قبرسی- مینویایی باقی مانده است که "بیشتر آنها بسیار کوتاه هستند". وی همچنین نوشت: تعداد اندک متن های قبرسی- مینویایی و طول کوتاه بسیاری از این متن‌ها رمزگشایی را با مشکل روبرو می‌کند. "رمزگشایی امکان پذیر نیست مگر اینکه بایگانی‌های قابل توجه و یا [متن] دو زبانه‌ای کشف شود."

سخن پایانی:

ما در اینجا تعدادی از خط‌وطی را نام بردیم که باستان شناسان متوجه شده‌اند که آنها را نمی‌شناسند و حتماً خط‌های بیشتری هم هستند که هنوز محققان حتی از وجودشان هم بی‌خبر هستند. نکته‌ای که در اینجا سعی داشتیم توجه شما را به آن جلب کنیم آن است که خط‌ها به محققان کمک می‌کنند که حتی ارتباطات مردم یک دیار را با سرزمین‌های دیگر کشف کنند. ولی به رغم اهمیت موضوع خط امروزه حکومت‌هایی مانند ترکیه خط رسمی کشورشان را عوض کرده‌اند و در این شرایط رد اینکه ریشه کلمات و ارتباطات قدیمی کلمات با هم چه بوده، گم می‌شود. این موضوع در نوشتارهای روزمره ما نیز به چشم می‌خورد که اساساً به نوشتار محاوره‌ای هم هیچ شباهتی ندارد. برای نمونه کلمه "بگذار" در عبارت "وسیله‌ها را در جای خود بگذار." که تازگی در خط محاوره‌ای بصورت "بذار" نوشته می‌شود.

کلمه بگذار از ریشه گذاشتن و به معنی نهادن و قرار دادن است: "گلها را در گلدانهای جداگانه بگذارید."

کلمه بگزار از ریشه گزاردن و به معنی ادا کردن و به جا آوردن است: "مردم سپاسگزار قانونگذاران دانا هستند."

این یک نمونه ساده از کاری است که ما با بی تفاوتی به خط مرتکب می‌شویم و به مرور و با گسترش این خطِ بدون پشتوانه ارتباط خود را با تاریخ خود و اینکه از کجا آمده‌ایم از دست می‌دهیم.

برای مطالعه درباره زبانهای باستانی ایرانی و غیرایرانی می توانید از همین جا، از کلاسهای آنلاین ماژورین آغاز کنید.